مدیریت شبکه های آبیاری
مصطفی اصلانی؛ محمدجواد منعم؛ علی باقری
چکیده
در توسعه مدل مفهومی زنجیره نکسوس در داخل مرزهای یک شبکه آبیاری و زهکشی، نقش پارامترهای اجتماعی به اندازه پارامترهای فنی و بعضا پر رنگ‌تر می باشد؛ به گونه‌ای که تبیین، تعریف و شرح معادلات حاکم بر آنها، بسیاری از الگوهای سیستمی را تبیین و عامل تعادل و یا افزایندگی برخی از چرخه‌های سیستمی می-گردند. عوامل آموزش و ترویج در سازمان‌های ...
بیشتر
در توسعه مدل مفهومی زنجیره نکسوس در داخل مرزهای یک شبکه آبیاری و زهکشی، نقش پارامترهای اجتماعی به اندازه پارامترهای فنی و بعضا پر رنگ‌تر می باشد؛ به گونه‌ای که تبیین، تعریف و شرح معادلات حاکم بر آنها، بسیاری از الگوهای سیستمی را تبیین و عامل تعادل و یا افزایندگی برخی از چرخه‌های سیستمی می-گردند. عوامل آموزش و ترویج در سازمان‌های جهاد کشاورزی چه در امور بهره‌وری صحیح از منابع آب، چه در پرداختن به تصحیح الگوی کشت کشاورزان مطابق با الگوی کشت مصوب جهاد و چه در تنظیم میزان نیاز آب و الگوی کشت کشاورزان شاغل در ذیل یک شبکه آبیاری در راستای ارتقای طرح تحویل توافقی در یک شبکه آبیاری، از جمله پارامترهایی است که بسیاری از پارامترهای فنی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این آموزش‌ها در توسعه مدل مفهومی نکسوس در مرزهای شبکه آبیاری قزوین، مورد بررسی قرار گرفته شدند و تأثیر آنها در سه الگوی ترکیبی سیستمی تعریف شده در مدل (زیرسیستم محدودیت رشد کشاورزی، جابجایی مشکل منابع آب زیرزمینی و راه-حل‌های منجر به شکست توسعه طرح تحویل توافقی) مورد بررسی قرار گرفتند. روابط موجود در این اندرکنش‌ها و همچنین میزان تغییرات آنها در معادلات دیفرانسیل هر زیرسیستم بیانگر میزان تأثیرپذیری زیرسیستم و نهایتاً مدل کمّی ارائه شده می‌باشد.
مدیریت شبکه های آبیاری
شیرین استواری؛ محمدجواد منعم؛ سید مهدی هاشمی
چکیده
تجربیات اخیر شبکههای آبیاری نشان داده که شیوه‌های مرسوم بهره‌برداری قادر به توزیع مناسب آب در دوره‌های کم‌آبی نبوده‌اند و ارتقا آن ضروری است. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی چهار سناریوی مدیریتی برای بهبود توزیع آب در کانال آبیاری درجه دو عقیلی شرقی شبکه آبیاری و زهکشی گتوند استان خوزستان، تحت شرایط کمبود ۲۰ و ۴۰ درصد جریان انجام ...
بیشتر
تجربیات اخیر شبکههای آبیاری نشان داده که شیوه‌های مرسوم بهره‌برداری قادر به توزیع مناسب آب در دوره‌های کم‌آبی نبوده‌اند و ارتقا آن ضروری است. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی چهار سناریوی مدیریتی برای بهبود توزیع آب در کانال آبیاری درجه دو عقیلی شرقی شبکه آبیاری و زهکشی گتوند استان خوزستان، تحت شرایط کمبود ۲۰ و ۴۰ درصد جریان انجام شد. سناریوی اول، کاهش متناسب دبی همه آبگیر ها است. سناریوی دوم، اولویت در تحویل کامل برخی آبگیر ها و توزیع کمبود آب بین سایر آبگیر ها است. سناریوی سوم، تحویل کامل آب به نیمی از آبگیر ها و کاهش متناسب نیم دیگر آبگیر ها طی 12 ساعت اول، و عکس آن در 12 ساعت دوم است. سناریوی چهارم، تحویل آب موجود به نیمی از آبگیر ها در 12 ساعت اول، و تحویل آب به نیمه دیگر آبگیر ها در 12 ساعت دوم است. شبیه‌سازی هیدرولیک جریان توسط مدل هیدرودینامیکی ICSS انجام شد. نتایج نشان می‌دهد که بکارگیری سناریو ها در بهبود توزیع آب موثر بوده و با استفاده از آنها میتوان توزیع آب را با عملکرد بالاتری انجام داد. میزان تاثیر چهار سناریو بر روند بهبود توزیع آب در ۲۰ درصد کمبود آب به این صورت است که سناریو یک بیشترین تاثیر را داشته و بعد از آن به ترتیب سناریو های چهار، سه و دو قرار دارند. همچنین، میزان اثر بخشی سناریو ها در شرایط ۴۰ درصد کمبود آب نیز به این صورت است که به ترتیب سناریوهای چهار، سه، دو و یک بیشترین اثر مثبت را داشته-اند.
الهام قربانی؛ محمدجواد منعم؛ مهسا واعظ تهرانی
چکیده
آب، غذا و انرژی اصلی ترین منابع مورد نیاز برای توسعه جوامع هستند. دیدگاه نکسوس برمدیریت به هم پیوسته این منابع تاکید دارد. دیدگاه نکسوس با تمرکز بر سه منبع در سطح کلان حوضه به کار گرفته شده است، اما در شبکههای آبیاری بعنوان محدوده ای که ضمن مصرف انرژی، بیشترین مصرف آب و تولید غذا را دارد کمتر مورد توجه قرار گرفته است. روابط آب، انرژی ...
بیشتر
آب، غذا و انرژی اصلی ترین منابع مورد نیاز برای توسعه جوامع هستند. دیدگاه نکسوس برمدیریت به هم پیوسته این منابع تاکید دارد. دیدگاه نکسوس با تمرکز بر سه منبع در سطح کلان حوضه به کار گرفته شده است، اما در شبکههای آبیاری بعنوان محدوده ای که ضمن مصرف انرژی، بیشترین مصرف آب و تولید غذا را دارد کمتر مورد توجه قرار گرفته است. روابط آب، انرژی و غذا در سطح شبکههای آبیاری پیچیده است. در این تحقیق از رویکرد دینامیک سیستم‌ها برای بررسی ساختار‌های موجود بین این منابع استفاده شده، و روابط علت و معلولی بین آنها به‌صورت مدل مفهومی ارائه شده است. با توسعه مدل کمی، مدل نکسوس برای شبکه آبیاری قزوین با هدف ارتقاء بهره‌وری و مطلوبیت که عبارت است از ترکیبی از شاخصهای کفایت و پایداری تحویل آب، تدوین شد. سناریوهایی در بخش آب، غذا و انرژی شامل، کاهش منابع آب سطحی، افزایش سطح زیر کشت، و افزایش مصرف انرژی مورد ارزیابی قرار گرفت. افزایش مصرف انرژی موجب افزایش تولید محصول شد اما اثرات مکانیزم های کنترلی، با تاخیر 4 ساله مشاهده شد. مطلوبیت آب نیز به میزان 7% بیشتر شده. افزایش سطح زیر کشت، تاثیر زیادی بر افزایش تولید محصول و مطلوبیت نداشته. کاهش منابع آب سطحی بیشترین تاثیر را در کاهش تولید محصول و مطلوبیت نسبت به ادامه وضع موجود داشته. حداکثرکاهش تولید محصول23% و مطلوبیت 32% بوده است. با توجه به تاثیر قابل توجه محدودیت منابع آب، توصیه می شود در رویکرد نکسوس سناریوهای مرتبط با مدیریت آب از اولویت بالاتری برخوردار باشند.
اکرم حاتم؛ محمدجواد منعم؛ علی باقری
چکیده
امروزه کیفیت زندگی بشر به صورت مستقیم تحت تأثیر چگونگی برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آب است. سهم عمده‌ای از این منابع برای مصارف کشاورزی استفاده میشود و شبکههای آبیاری و زهکشی نقش بسزایی در استفادۀ بهینه از آن دارند. از ساخت اولین شبکههای آبیاری سال‌ها می‌گذرد و عملکرد بیشتر آنها به دلایل مختلف پایین است، از این رو بهسازی ...
بیشتر
امروزه کیفیت زندگی بشر به صورت مستقیم تحت تأثیر چگونگی برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آب است. سهم عمده‌ای از این منابع برای مصارف کشاورزی استفاده میشود و شبکههای آبیاری و زهکشی نقش بسزایی در استفادۀ بهینه از آن دارند. از ساخت اولین شبکههای آبیاری سال‌ها می‌گذرد و عملکرد بیشتر آنها به دلایل مختلف پایین است، از این رو بهسازی شبکههای آبیاری موجود برای بهبود عملکرد آنها مورد توجه قرار می‌گیرد. به دلیل پیچیدگی مسائل شبکههای آبیاری و وجود تعاملات و وابستگی بین اجزای آن، بهبود عملکرد آنها، نیاز به یک نگاه جامع، سیستمی، و آینده‌نگر دارد. یکی از ابزارهای مدیریتی برای این منظور، علم پویایی سیستم است. اخیراً رویکرد پویایی سیستم‌ها در بهسازی شبکههای آبیاری به کار گرفته شده است. با توجه به نتایج مثبت حاصل از به کارگیری این روش، مدل موجود پویایی سیستم بهسازی شبکة آبیاری قزوین که در آن صرفاً بهسازی فیزیکی شبکه و کنترل تقاضای آب بررسی شده بود، با توجه به اهمیت نقش مشارکت کشاورزان و ارتقای مدیریت شبکه، تکمیل شد تا دامنۀ گسترده‌تری از عوامل مؤثر بر عملکرد شبکه مورد توجه قرار گیرد. در این تحقیق علاوه بر مسائل فیزیکی، مسائل مدیریتی و اجتماعی نیز از طریق اعمال سیاست‌های مختلف جهت بهسازی بررسی شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که با ادامۀ روند جاری، وضعیت عملکرد شبکۀ آبیاری قزوین در آینده وخیم‌تر خواهد شد و به میزان حدود 10 درصد در افق سال 1399 کاهش خواهد یافت. همچنین نشان داده شده است که با اجرای سیاست‌های مختلف شامل: بهبود فیزیکی و مدیریتی شبکه و افزایش مشارکت کشاورزان میتوان عملکرد شبکه را ارتقاء بخشید. اثر‌گذاری سیاست‌های مختلف در افق سال 1399 متفاوت است بدین معنا که سیاست‌های بهبود فیزیکی و مدیریتی به ترتیب به میزان 5 و 3 درصد و افزایش مشارکت کشاورزان با بیشترین تأثیر به میزان 14درصد موجب بهبود عملکرد شبکه خواهند شد.
علیرضا عمادی؛ محمدجواد منعم؛ کورش محمدی
دوره 11، شماره 3 ، آذر 1389، ، صفحه 27-40
چکیده
استفادة تلفیقی از آب‌های سطحی و زیرزمینی در شبکههای آبیاری، بر بهره‌برداری از کانالهای آبیاری تأثیر می‌گذارد. جهت مدیریت بهینة کانالهای آبیاری، مدل شبیه‌سازی- بهینه‌سازی ICSS-SCE توسعه یافت. از مدل تهیه شده در بهینه‌سازی بهره‌برداری از کانال L8 شبکه آبیاری قزوین استفاده شد که دارای 5 چاه تلفیقی است. بدین منظور دو ...
بیشتر
استفادة تلفیقی از آب‌های سطحی و زیرزمینی در شبکههای آبیاری، بر بهره‌برداری از کانالهای آبیاری تأثیر می‌گذارد. جهت مدیریت بهینة کانالهای آبیاری، مدل شبیه‌سازی- بهینه‌سازی ICSS-SCE توسعه یافت. از مدل تهیه شده در بهینه‌سازی بهره‌برداری از کانال L8 شبکه آبیاری قزوین استفاده شد که دارای 5 چاه تلفیقی است. بدین منظور دو حالت حدوداً 25 و 40 درصد افزایش مجموع نیاز جانبی کانال در نظر گرفته شد به‌طوری‌که این افزایش نیازها از چاه‌های تلفیقی موجود در مسیر کانال تأمین میشود. برای هر حالت، ورود جریان آب زیرزمینی به طور همزمان و دو گزینة بهره‌برداری و تنظیم سازه‌ها به صورت معمول و بهینه، جمعاً 4 گزینه مورد بررسی قرار گرفت. مدیریت بهینة کانال تعیین و عملکرد کانال در هر یک از گزینه‌ها به کمک مدل ICSS-SCE تعیین شد. نتایج نشان می‌دهد که تنظیم سازه‌های کنترل و آبگیر طبق دستورالعمل بهره‌برداری بهینه موجب بهبود شاخصهای عملکرد کانال و آبگیرهای متأثر از جریان تلفیقی میشود. تابع هدف برای کل کانال در دو حالت به میزان 40 تا 48 درصد بهبود یافته است. در مجموع میتوان گفت که در حالت استفادة تلفیقی از آب سطحی و زیرزمینی، مدل تهیه شده قابلیت تعیین دستورالعمل بهینه بهره‌برداری از کانالهای آبیاری را به خوبی دارد.
معصومه خلخالی؛ محمدجواد منعم؛ کیومرث ابراهیمی
دوره 9، شماره 1 ، خرداد 1387، ، صفحه 125-140
چکیده
ارزیابی عملکرد شبکههای آبیاری و زهکشی در نقاط مختلف دنیا نشانگر فاصلة زیاد آنها از شرایط مطلوب است. علاوه بر مشکلات فیزیکی و بهره‌برداری از شبکهها، محدودیت‌های روش‌شناسی ارزیابی عملکرد نیز موجب شده که روشهای معمول ارزیابی عملاً در بهبود عملکرد شبکهها تاثیر قابل توجهی نداشته باشند. علی‌رغم تحقیقات زیاد در جهت ارائة ...
بیشتر
ارزیابی عملکرد شبکههای آبیاری و زهکشی در نقاط مختلف دنیا نشانگر فاصلة زیاد آنها از شرایط مطلوب است. علاوه بر مشکلات فیزیکی و بهره‌برداری از شبکهها، محدودیت‌های روش‌شناسی ارزیابی عملکرد نیز موجب شده که روشهای معمول ارزیابی عملاً در بهبود عملکرد شبکهها تاثیر قابل توجهی نداشته باشند. علی‌رغم تحقیقات زیاد در جهت ارائة روشهای ارزیابی، مدیران و تصمیم‌گیران به دلیل تعدد و پیچیدگی متغیرهای موثر بر عملکرد و تنوع گزینههای بهبود، همچنان در انتخاب گزینههای برتر بهبود عملکرد با مشکل مواجه هستند. بنابراین، تعیین میزان بهبود عملکرد نسبت به تغییر عوامل تصمیم‌گیری، به منظور تعیین اولویت و انتخاب بهترین گزینه های بهبود عملکرد حائز اهمیت است. در این تحقیق یک مدل پشتیبانی تصمیم بر اساس روش تحلیل پوششی داده‌ها و تحلیل حساسیت آن توسعه یافته است. مدل تهیهشده علاوه بر ارزیابی عملکرد و تعیین استانداردها و ظرفیت‌های بهبود، با تحلیل حساسیت نتایج، میزان اثربخشی گزینههای بهبود و رتبه‌بندی آنها را تعیین و از آن به عنوان ابزار پشتیبانی تصمیم مدیران شبکه، برای انتخاب گزینههای بهبود استفاده میکند. مدل تهیهشده با استفاده از اطلاعات هشت شبکه آبیاری و زهکشی کشور اجرا گردید. که در این مقاله تنها به تشریح نتایج برای یکی از شبکهها پرداخته شده است که برای دیگر شبکهها نیز قابل تعمیم است. در این ارزیابی، کارایی شبکه "یک" 2/0 به دست آمد و مرجع آن تعیین شد و در مقایسه با مرجع مشخص گردید که این شبکه در مورد شاخصهای "پرسنل" و "ماشین‌آلات" در مقایسه با دو شاخص دیگر "فنی" و "هزینه" عملکرد ضعیف‌تری داشته است. در بین شاخصهای "فنی" و "هزینه" نیز کاهش "هزینه" اثر بیشتری بر بهبود عملکرد شبکه داشته است. صرفه‌جویی در مورد شاخص "ماشین‌آلات" نیز موثرتر از سایر نهاده‌های شبکه تعیین شد. با استفاده از مدل توسعه یافته و قابلیت تحلیل حساسیت در روش تحلیل پوششی داده‌ها (DEA)، میتوان اطلاعات لازم را جهت تصمیم‌گیری در مورد گزینه های بهبود، که در دوره‌های ارزیابی ماهانه، فصلی یا سالانه به دست میآید، در اختیار مدیران قرار داد.
جلال جلیلی؛ سیدجلال جبلی؛ هوشنگ قمرنیا؛ محمدجواد منعم
دوره 7، شماره 4 ، اسفند 1385، ، صفحه 71-88
چکیده
ارزیابی عملکرد شبکههای آبیاری اولین مرحله جهت یافتن راهکارهای بهبود شبکههاست. روش ارزیابی مقایسهای (Benchmarking) در شبکههای آبیاری اخیراً از طرف مراجع بینالمللی مدیریت منابع آب پیشنهاد و در بعضی از کشورها نیز اجرا شده است که با استفاده از راهکارهای مناسب باعث بهبود عملکرد در شبکهها گردیده است. در روشهای معمول ...
بیشتر
ارزیابی عملکرد شبکههای آبیاری اولین مرحله جهت یافتن راهکارهای بهبود شبکههاست. روش ارزیابی مقایسهای (Benchmarking) در شبکههای آبیاری اخیراً از طرف مراجع بینالمللی مدیریت منابع آب پیشنهاد و در بعضی از کشورها نیز اجرا شده است که با استفاده از راهکارهای مناسب باعث بهبود عملکرد در شبکهها گردیده است. در روشهای معمول ارزیابی مقایسهای، شاخصهای مورد نظر اندازهگیری و به صورت گرافیکی مقایسه خواهند شد و سپس با مبنا قرار دادن شاخصهای برتر، از آنها جهت بهبود سایر شبکهها استفاده میشود. اما در این تحقیق روش ارزیابی مقایسهای به صورت عددی و غیرگرافیکی است. ابتدا شاخصها ارزشگذاری و پس از آن مقادیر آنها نرمال میشود. جهت مقایسة شاخصهای ارزیابیدر پنج دیدگاه مدیریتی، فنی، حاصل بخشی کشاورزی و اقتصادی- اجتماعی، مالی، و زیست محیطی دو شبکة آبیاری بریموند و دینور در استان کرمانشاه انتخاب شدند. پس از انتخاب شبکهها و شاخصها، فرآیندهای ارزیابی به روش مقایسهای در مراحل مختلف اجرا و سطح شاخصهای برتر در دو شبکه به عنوان سطح استاندارد (Benchmark)، با مقدار یک تا 100 درصد در نظر گرفته شد. سپس بهروش تحلیل سلسله مراتبی با تشکیل ماتریس مقایسات زوجی و با استفاده از نظر کارشناسان مجرب، ضرائب اهمیت نسبی شاخصها و دیدگاهها تعیین گردید. در نتیجة مقایسة دو شبکه با سطح استاندارد تعیین شده، مقدار عملکرد شبکه بریموند 8708/0 و شبکه دینور 9054/0 بهدست آمد. از مقایسة مقدار عملکرد دیدگاهها با سطوح استاندارد آنها در دو شبکه آبیاری بریموند و دینور بهترتیب: در دیدگاه مدیریتی9128/0 و 9074/0، فنی7660/0 و 9731/0، حاصلبخشی کشاورزی و اقتصادی- اجتماعی 8607/0 و 8728/0، مالی 8613/0 و 9276/0، و زیست محیطی 8751/0 و 8187/0 بهدست آمد. جهت بهبود عملکرد شبکه، دیدگاهها بر اساس پتانسیل بهبود عملکرد و ضرائب اهمیت نسبی آنها اولویتبندی شدند. در شبکة آبیاری بریموند دیدگاههای مدیریتی با مقدار پتانسیل بهبود 0394/0، فنی 0356/0، حاصلبخشی کشاورزی و اقتصادی- اجتماعی 0328/0، مالی 0133/0 و زیست محیطی 008/0 و در شبکة آبیاری دینور دیدگاه مدیریتی پتانسیل بهبود آن در شبکه با مقدار 0419/0، حاصلبخشیکشاورزی و اقتصادی- اجتماعی 0299/0، زیست محیطی 0116/0، مالی 0069/0، و فنی 0041/0 در اولویت کاری قرارگرفتهاند. به طورکلی ارزیابی مقایسهای (Benchmarking) و کاربرد آن در شبکههای آبیاری کشور میتواند در تسریع بهبود شبکههای آبیاری بسیار مؤثر باشد.
