مقاله پژوهشی
مدیریت شبکه های آبیاری
فریبرز عباسی؛ مهدی اکبری؛ ابوالفضل ناصری؛ نادر عباسی؛ جواد باغانی؛ محمد جلینی؛ محمدعلی شاهرخ نیا؛ محمدمهدی نخجوانی مقدم؛ سالومه سپهری؛ منصور معیری؛ علیرضا حسن اقلی؛ سید ابو القاسم حقایقی مقدم؛ علی قدمی فیروزآبادی؛ سیدحسن موسوی فضل؛ محمدرضا یزدانی
چکیده
این تحقیق با هدف ارزیابی حجم آب آبیاری و بهره وری آب 35 محصول زراعی و باغی در ایران اجرا شد. اندازهگیری های میدانی شامل حجم آب آبیاری و عملکرد محصول برای حداقل یک فصل زراعی در قطب های تولید هر محصول بود. دوازده محصول زراعی (گندم، برنج، جو، ذرت علوفه ای، یونجه، چغندرقند، نیشکر، لوبیا، آفتابگردان، پنبه، کلزا، سویا)، 17 محصول ...
بیشتر
این تحقیق با هدف ارزیابی حجم آب آبیاری و بهره وری آب 35 محصول زراعی و باغی در ایران اجرا شد. اندازهگیری های میدانی شامل حجم آب آبیاری و عملکرد محصول برای حداقل یک فصل زراعی در قطب های تولید هر محصول بود. دوازده محصول زراعی (گندم، برنج، جو، ذرت علوفه ای، یونجه، چغندرقند، نیشکر، لوبیا، آفتابگردان، پنبه، کلزا، سویا)، 17 محصول باغی (زعفران، سیب، زیتون، پرتقال، نارنگی، هلو، شلیل، آلو، لیمو، انجیر، انگور، خرما، انار، گردو، بادام، پسته، گیلاس) و 6 سبزی و صیفی (گوجه فرنگی، هندوانه، سیبزمینی، خیار، خربزه، پیاز) در این تحقیق در نظر گرفته شدند. این محصولات بیش از 85 درصد از سطح زیرکشت و تولیدات آبی کشور را در استان های مختلف پوشش می دادند. برای هر محصول حجم آب آبیاری در یک فصل زراعی و عملکرد گیاهان زراعی برای یک سال و یا میانگین دوساله ولی برای گیاهان باغی با توجه به تغییرات اقلیمی و سرمازدگی که عملکرد باغ ها را تحت تاثیر قرار می دهد، میانگین عملکرد 3-1 سال تعیین و در تحلیل ها استفاده شد. بهره وری فیزیکی آب آبیاری از نسبت عملکرد محصول به حجم آب آبیاری و بهره وری آب از نسبت عملکرد محصول به حجم آب (مجموع حجم آب آبیاری و بارش موثر) و درآمد ناخالص در واحد حجم آب آبیاری از حاصلضرب عملکرد محصول در قیمت فروش بخش بر حجم آب آبیاری محاسبه شد. در این پژوهش، برای تعیین محصولات همگن از نظر شاخص‌های مورد بررسی (حجم آب آبیاری، بهره‌وری آب، و غیره) از مدل تحلیل خوشه‌ای استفاده گردید. نتایج تحقیق نشان داد میانگین حجم آب آبیاری محصولات مختلف از 3984 مترمکعب بر هکتار برای کلزا تا 32500 مترمکعب بر هکتار برای نیشکر متغیر است. میانگین وزنی حجم آب آبیاری (نسبت به سطح زیرکشت) 35 محصول مورد مطالعه 8032 مترمکعب بر هکتار تعیین گردید که این شاخص به تفکیک محصولات باغی، زراعی و سبزی و صیفی به ترتیب 9162، 7669 و 7247 مترمکعب بر هکتار است. حجم کل آب مورد استفاده برای 35 محصول مورد مطالعه 61/7 میلیارد مترمکعب و حجم کل آب آبیاری دیگر محصولاتی که در این تحقیق ارزیابی نشده بودند، 9/4 میلیارد مترمکعب برآورد شد. در مجموع، حجم کل آب مورد استفاده برای آبیاری محصولات آبی کشور 71/1 میلیارد مترمکعب برآورد می شود که حدود 70 درصد حجم کل آب تجدیدپذیر کشور است. میانگین وزنی بهره وری آب آبیاری و آب محصولات مورد مطالعه به ترتیب 1/9 و 1/5 کیلوگرم بر مترمکعب تعیین شد که با مقدار هدف گذاری شده در برنامۀ چشم انداز 20 ساله بسیار نزدیک است. از نظر شاخص درآمد ناخالص به ازای واحد حجم آب آبیاری، زعفران و پسته بیشترین، و نیشکر، سویا، جو، ذرت علوفه ای، گندم و یونجه کمترین مقدار این شاخص را داشته اند.
مقاله پژوهشی
مدیریت شبکه های آبیاری
امیر اسلامی؛ عبدالرسول شیروانیان؛ رضا زارعیان
چکیده
افت شدید سطح آب سفره‌های آب زیرزمینی دشت‌ها، نشان از نبود رویکرد مناسب برای ایجاد هم افزایی بین تمامی ذینفعان حوزۀ آب در مدیریت منابع آب است. انکارناپذیر بودن محدودیت منابع آب، موجب شده اتخاذ مدیریت یکپارچۀ منابع آب به‌عنوان یک الزام مورد توجه قرار گیرد. در این خصوص، باید در هر دشت کشاورزی تطابق برداشت از منابع آب زیرزمینی ...
بیشتر
افت شدید سطح آب سفره‌های آب زیرزمینی دشت‌ها، نشان از نبود رویکرد مناسب برای ایجاد هم افزایی بین تمامی ذینفعان حوزۀ آب در مدیریت منابع آب است. انکارناپذیر بودن محدودیت منابع آب، موجب شده اتخاذ مدیریت یکپارچۀ منابع آب به‌عنوان یک الزام مورد توجه قرار گیرد. در این خصوص، باید در هر دشت کشاورزی تطابق برداشت از منابع آب زیرزمینی با آب قابل‌برنامه‌ریزی وجود داشته باشد تا از شدت بحران کاسته شود و به‌مرورزمان به تعادلبخشی دشت کمک شود. ازاین‌رو، اجتناب از توسعۀ افقی در بخش کشاورزی و پرداختن به افزایش بهره وری آب باید در دستور کار تصمیم‌گیران، به ویژه در مبحث برنامهریزی الگوی کشت، قرار گیرد. این پژوهش با هدف نقش اصلاح الگوی کشت در ارتقای بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب در دشت قادرآباد–مادرسلیمان استان فارس به انجام رسیده است. داده های مورد نیاز محصولات شامل تقویم زراعی، قیمت محصول در زمان برداشت، هزینۀ تولید، عملکرد، میزان آب قابل برنامهریزی ماهانۀ دشت و میزان آب آبیاری ماهانۀ هر یک از محصولات مربوط به سال زراعی 1401-1400 بوده است که به صورت اسنادی از سازمان جهاد کشاورزی و شرکت آب منطقه‌ای استان فارس جمع‌آوری گردید. داده ها به روش برنامهریزی ریاضی و با استفاده از نرم‌افزار GAMS تجزیه‌وتحلیل شدند. نتایج تحقیق نشان داد، اصلاح الگوی کشت در این دشت سبب صرفه‌جویی سالانه 8/64 میلیون مترمکعب آب (معادل 26 درصد کاهش نسبت به مصرف الگوی کشت فعلی دشت)، افزایش 11 درصد در بهره‌وری فیزیکی و افزایش 39/4 درصد در بهره‌وری اقتصادی آب نسبت به الگوی فعلی کشت شده است.
مقاله پژوهشی
سامانه های نوین آبیاری
محمد جلینی؛ سید ابو القاسم حقایقی مقدم؛ محمدمهدی نخجوانی مقدم
چکیده
هدف از اجرای این پروژه، اندازهگیری حجم آب آبیاری، عملکرد و بهره‌وری آب در مزارع پنبه تحت مدیریت کشاورزان در استان خراسان رضوی است. مزارع آزمایشی طوری انتخاب شدند که عوامل مختلف از جمله روش آبیاری، بافت خاک و کیفیت آب آبیاری را پوشش دهند. در کل استان جمعا 51 مزرعه پنبه در شهرستان‌های سبزوار، بردسکن، نیشابور، خواف، رشتخوار و سرخس انتخاب ...
بیشتر
هدف از اجرای این پروژه، اندازهگیری حجم آب آبیاری، عملکرد و بهره‌وری آب در مزارع پنبه تحت مدیریت کشاورزان در استان خراسان رضوی است. مزارع آزمایشی طوری انتخاب شدند که عوامل مختلف از جمله روش آبیاری، بافت خاک و کیفیت آب آبیاری را پوشش دهند. در کل استان جمعا 51 مزرعه پنبه در شهرستان‌های سبزوار، بردسکن، نیشابور، خواف، رشتخوار و سرخس انتخاب شدند. مزارع منتخب در طول سال 1397 مورد پایش زراعی و آبی قرار گرفتند. برداشت اطلاعات مزارع منتخب، از طریق مراجعه حضوری به مزارع، تکمیل پرسشنامه، نمونه‌برداری از خاک و منبع آبی مزارع، ثبت برنامه آبیاری و اندازهگیری دبی منبع آب صورت گرفت. نیاز آبی پنبه در مناطق مختلف محاسبه و با میزان آب آبیاری کشاورزان مقایسه شد. نتایج نشان داد که دامنه تغییرات مقدار آب آبیاری در مزارع استان بین 4920 تا 17620 مترمکعب بر هکتار متغیر و متوسط میزان آب آبیاری در مزارع برابر 9830 مترمکعب بر هکتار برآورد گردید. دامنه تغییرات مقدار عملکرد پنبه نیز بین 1000 تا 6300 کیلوگرم بر هکتار متغیر بود و متوسط عملکرد محصول برابر 3078 کیلوگرم بر هکتار بدست آمد. همچنین دامنه تغییرات مقدار بهره‌وری آب پنبه بین 0/102 تا 0/957 کیلوگرم بر مترمکعب و متوسط آن برابر با 0/357 کیلوگرم بر مترمکعب محاسبه شد. میانگین بهره‌وری آب در دو روش آبیاری سطحی و قطره ای به ترتیب برابر 0/318 و 0/669 کیلوگرم بر مترمکعب بدست آمد که نشان می دهد با تغییر روش آبیاری از سطحی به قطره‌ای، بهره وری آب در مزارع پنبه استان بیش از 110 درصد قابل افزایش است.
مقاله پژوهشی
مدیریت شبکه های آبیاری
محمد کریمی؛ سالومه سپهری؛ محمد جلینی
چکیده
با توجه به محدودیت منابع آب، لزوم بهبود بهره‌وری آب و اهمیت اقتصادی تولید آلو، بررسی شاخص‌های مدیریتی از جمله حجم آب آبیاری، عملکرد و بهره‌وری آب آبیاری برای این محصول ضرورت دارد. در این تحقیق، حجم آب آبیاری و عملکرد آلو در 20 باغ منتخب در دو شهرستان مشهد و چناران از استان خراسان رضوی در طول یک سال زراعی 1400-1399 اندازهگیری شد. در انتهای ...
بیشتر
با توجه به محدودیت منابع آب، لزوم بهبود بهره‌وری آب و اهمیت اقتصادی تولید آلو، بررسی شاخص‌های مدیریتی از جمله حجم آب آبیاری، عملکرد و بهره‌وری آب آبیاری برای این محصول ضرورت دارد. در این تحقیق، حجم آب آبیاری و عملکرد آلو در 20 باغ منتخب در دو شهرستان مشهد و چناران از استان خراسان رضوی در طول یک سال زراعی 1400-1399 اندازهگیری شد. در انتهای فصل رشد و پس از تعیین میزان عملکرد، مقادیر بهره‌وری آب آبیاری و بهره‌وری آب کاربردی (آبیاری + بارندگی موثر) تعیین گردید. حجم آب آبیاری با نیاز ناخالص آبیاری برآورد شده از روش پنمن-مانتیث با استفاده از داده‌های هواشناسی ده سال اخیر و سند ملی آب مقایسه شدند. میانگین وزنی حجم آب آبیاری، حجم آب کاربردی، عملکرد آلو، بهره‌وری آب آبیاری و بهره‌وری آب کاربردی به ترتیب 10256 مترمکعب در هکتار، 10353 مترمکعب در هکتار، 14713 کیلوگرم در هکتار، 1/53 کیلوگرم بر مترمکعب و 1/51 کیلوگرم بر مترمکعب تعیین شد. حجم آب آبیاری، عملکرد و بهره‌وری آب آبیاری در باغ های منتخب در روش آبیاری قطره‌ای به ترتیب 9919/87 مترمکعب در هکتار، 18/83 تن در هکتار و 1/88 کیلوگرم بر مترمکعب و در روش آبیاری سطحی به ترتیب 11432/60 مترمکعب در هکتار، 14/80 تن در هکتار و 1/31 کیلوگرم بر مترمکعب بدست آمد. نتایج بررسی ها نشان داد که متوسط حجم آب آبیاری استفاده شده توسط کشاورزان در باغات آلو (10449 مترمکعب در هکتار) کمتر از میانگین نیاز ناخالص آبیاری محاسبه شده (14964 مترمکعب در هکتار) و برآورده شده با استفاده از سند ملی آب کشور بوده است.
مقاله پژوهشی
مدیریت شبکه های آبیاری
کرامت اخوان؛ میلاد خیری قوجه بیگلو؛ مجید مردپور؛ فرهود کلاته
چکیده
کنترل تلفات نشت از کانال‌ها و مخازن ذخیره آب به منظور حفاظت از منابع محدود آب کشور ضروری است. برای کنترل نشت، تاکنون روش‌های متعددی به کار گرفته شده است و امروزه استفاده از پوشش‌های ژئوسنتتیک، مانند ورقه‌های ژئوممبران، مورد توجه قرار گرفته است. در این تحقیق، مشکلات موجود در مراحل مختلف طراحی و اجرای پوشش ژئوممبران در کانال‌ها در ...
بیشتر
کنترل تلفات نشت از کانال‌ها و مخازن ذخیره آب به منظور حفاظت از منابع محدود آب کشور ضروری است. برای کنترل نشت، تاکنون روش‌های متعددی به کار گرفته شده است و امروزه استفاده از پوشش‌های ژئوسنتتیک، مانند ورقه‌های ژئوممبران، مورد توجه قرار گرفته است. در این تحقیق، مشکلات موجود در مراحل مختلف طراحی و اجرای پوشش ژئوممبران در کانال‌ها در شبکه آبیاری مغان بررسی شده است. میزان نشت از این نوع پوشش در شرایط مختلف با استفاده از روش ورودی-خروجی بررسی گردید. در تحقیق حاضر، از بین کانال های اجرا شده با پوشش‌های ژئوسنتتیک در شبکۀ آبیاری مغان، کانال پمپاژ 3 مغان با توجه به اهمیت و ویژگیهای فنی انتخاب و روی آن از نظر ویژگی های هیدرولیکی، کنترل نشت، کارایی و مسائل اجرایی بررسی صحرایی گردید. بر اساس نتایج آزمایش ها، میزان متوسط نشت آب در طول بازه کانال 46/86 لیتر در روز در مترمربع به دست آمد و بر اساس بازدیدهای صحرایی، رسوب و تخریب در کانال مشاهده نشد. این میزان نشت، در مقایسه با دیگر پوشش‌های ژئوسنتتیک مطالعه شده در دیگر نقاط برای کانال‌های پوشش شده با پلی اتیلن کم چگالی به ضخامت 2/5 میلیمتر (14 تا 69 لیتر در روز در هر مترمربع)، در حد متوسط قرار دارد.
یادداشت فنی
مدیریت شبکه های آبیاری
بهمن یارقلی؛ فرشید تاران
چکیده
به دلیل کمبود منابع آب و افزایش روزافزون تقاضا برای آن، فاضلاب تصفیه شده در صورت تامین استانداردهای کشاورزی می‌تواند به عنوان یک منبع جایگزین یا تکمیلی آب در جهت رسیدن به کشاورزی پایدار مطرح باشد. در این مطالعه، با توجه به مشکل کم‌آبی و وجود زمین‌های مستعد کشاورزی در استان قزوین، به‌ویژه در منطقه بوئین‌زهرا، امکان استفاده از ...
بیشتر
به دلیل کمبود منابع آب و افزایش روزافزون تقاضا برای آن، فاضلاب تصفیه شده در صورت تامین استانداردهای کشاورزی می‌تواند به عنوان یک منبع جایگزین یا تکمیلی آب در جهت رسیدن به کشاورزی پایدار مطرح باشد. در این مطالعه، با توجه به مشکل کم‌آبی و وجود زمین‌های مستعد کشاورزی در استان قزوین، به‌ویژه در منطقه بوئین‌زهرا، امکان استفاده از پساب تصفیه‌خانه فاضلاب شهر قزوین در شبکه آبیاری و زهکشی بوئین‌زهرا بررسی شد. در مرحله نخست، وضعیت محیط زیست منطقه بوئین‌زهرا مورد مطالعه قرار گرفت و سپس، به مدت یک سال (1399-1398) نمونه‌برداری‌های ماهانه از فاضلاب خام ورودی و پساب خروجی انجام شد. تحلیل‌های فیزیکی، شیمیایی و میکروبی این نمونه‌ها برای ارزیابی کارایی تصفیه‌خانه فاضلاب قزوین انجام شد. سپس، با بررسی الگوی کشت منطقه و نیازهای کیفی محصولات کشاورزی، برنامه‌ای برای توسعه شبکه آبیاری و زهکشی بر اساس کمیت و کیفیت پساب تولیدی تدوین شد. بررسی‌های انجام شده شامل انتقال ثقلی، افت شدید آبخوان، خصوصیات خاک و الگوی کشت منطقه بود. با در نظر گرفتن این عوامل و مقبولیت اجتماعی طرح، توسعه شبکه با استفاده از 20/8 میلیون متر مکعب پساب سالانه و پوشش 2000 هکتار از زمین‌های بوئین‌زهرا پیشنهاد شد و الگوی کشت و سیستم آبیاری مناسب تعیین شد. در نهایت، با توجه به اهمیت مسائل بهداشتی و زیست‌محیطی، یک برنامه جامع برای پایش کیفی اجزای مختلف طرح شامل پساب، خاک، محصولات کشاورزی و کارگران شاغل در پروژه تهیه و ارائه شد تا از استفاده پایدار و ایمن از این منبع اطمینان حاصل شود.
