مدیریت شبکه های آبیاری
نادر حیدری؛ سالومه سپهری؛ جلال ابوالحسنی
چکیده
رشد جمعیت و تقاضای بیشتر برای آب به منظور تولید محصولات کشاورزی از یک سو و بروز خشکسالیها و تغییر اقلیم از سویی دیگر منجر به کاهش شدید منابع آب و کمبود آب مورد نیاز در بخش کشاورزی، به عنوان بزرگترین چالش بخش مصرف کننده آب در کشور ایران شده است. به دلیل کمبود منابع آب ذخیره شده در پشت سدها و مخازن تأمین آب، از 3/2 میلیون هکتار شبکه ...
بیشتر
رشد جمعیت و تقاضای بیشتر برای آب به منظور تولید محصولات کشاورزی از یک سو و بروز خشکسالیها و تغییر اقلیم از سویی دیگر منجر به کاهش شدید منابع آب و کمبود آب مورد نیاز در بخش کشاورزی، به عنوان بزرگترین چالش بخش مصرف کننده آب در کشور ایران شده است. به دلیل کمبود منابع آب ذخیره شده در پشت سدها و مخازن تأمین آب، از 3/2 میلیون هکتار شبکه های اصلی آبیاری در ایران، در عمل 2/9 میلیون هکتار آن در حال بهره برداری است. بحران آب و ضرورت استفادۀ بهینه از آب در شبکه های آبیاری، ضرورت مدرنسازی این شبکه ها در کشور را بیشتر نمایان ساخته است. هدف از این مقاله، بررسی چالش های مدرنسازی شبکه های آبیاری در ایران از دیدگاه کارشناسان و مدیران اجرایی مرتبط با موضوع است. این تحقیق در راستای مرحلۀ اول بررسی جامع در خصوص موضوع و تدوین نقشه راه مدرنسازی شبکه های آبیاری در شرایط کمبود منابع آب است. برای این منظور پس از مروری جامع در منابع علمی، پرسشنامهای تخصصی با همکاری و نظر خواهی از دستگاههای اجرایی مرتبط و متولی موضوع تدوین شد. این پرسشنامه با هدف بررسی و ارزیابی دیدگاه های کارشناسی در خصوص مدرنسازی شبکههای آبیاری تدوین شد و حاوی 67 سؤال است که جنبه های مختلف مرتبط با مسائل و چالش های مدرن سازی شبکه های آبیاری در کشور را در بر میگیرد. پرسشنامه های تکمیل شده از 60 نفر از پاسخ دهندگان متشکل از کارشناسان و مدیران دستگاههای دولتی، شرکت های مشاور، استادان دانشگاهی، و محققان و صاحب نظران مختلف مرتبط با موضوع از بخش های آب و کشاورزی در سراسر کشور دریافت شد. رئوس کلی سئوال های مطرح شده در پرسشنامه عبارت بودند از: ضرورت و اولویت مدرنسازی، میزان توجه به موضوع و سرعت اقدامات، عوامل بازدارنده پتانسیل، عوامل مؤثر پیشران و تسهیل کننده میزان اثرگذاری مدرن سازی بر مؤلفه های مختلف مدیریت آب در شبکه و تولیدات کشاورزی آن، پارامترهای مؤثر و معیارهای لازم در انتخاب و اولویتبندی شبکهها برای مدرنسازی، موانع درون و برونسازمانی برای اجرای فرآیند مدرنسازی، میزان اثرگذاری مدرنسازی بر صرفه جویی واقعی آب، و سایر نظرها و پیشنهادها. بر اساس نتایج حاصل از محاسبه شاخص "امتیاز سؤال"، حداکثر مقدار این شاخص برای دو تیپ پاسخ سؤال های مطرح شده، به ترتیب برای سؤالهای با کد Q35 و Q45 به دست آمد که حاکی از آن است که پرسش شوندگان خیلی زیاد معتقدند که در مدرنسازی، اولویت با انتخاب شبکه هایی است که به مدرنسازی پاسخ مناسب می دهند و قویا موافق آن هستند که مدرن سازی آبیاری باید بر بهبود خدمات تحویل و توزیع آب به بهره برداران، کاهش هزینه های بهره برداری برای کشاورزان، تسهیل عملیات بهرهبرداری، بهبود تولید کشاورزی به شیوهای پایدار، و بهبود معیشت جوامع روستایی تمرکز داشته باشد.
مدیریت شبکه های آبیاری
نادر عباسی؛ رضا بهراملو؛ معین الدین رضوانی؛ علی قدمی فیروزآبادی؛ افشین یوسف گمرکچی؛ رامین نیکان فر؛ ابوالفضل ناصری؛ فریبرز عباسی؛ رحیم علیمحمدی نافچی؛ محمد عباسی؛ مصطفی گودرزی؛ محمدعلی شاهرخ نیا؛ حمید ریاحی؛ ثمر بهروزی نیا؛ سمیرا واحدی
چکیده
حجم آب کاربردی محصولات کشاورزی به عنوان یکی از شاخص‌های کلیدی ارزیابی مصارف آب در بخش کشاورزی، نقش بسیار مهمی در برنامه‌ریزی‌های کلان در حوزه کشاورزی و مدیریت منابع آب دارد. پژوهش حاضر با هدف تعیین حجم آب کاربردی محصول گردو تحت مدیریت باغداران در مناطق مختلف کشور و بدون دخالت در برنامه آبیاری باغداران انجام شده است. بدین منظور پایش ...
بیشتر
حجم آب کاربردی محصولات کشاورزی به عنوان یکی از شاخص‌های کلیدی ارزیابی مصارف آب در بخش کشاورزی، نقش بسیار مهمی در برنامه‌ریزی‌های کلان در حوزه کشاورزی و مدیریت منابع آب دارد. پژوهش حاضر با هدف تعیین حجم آب کاربردی محصول گردو تحت مدیریت باغداران در مناطق مختلف کشور و بدون دخالت در برنامه آبیاری باغداران انجام شده است. بدین منظور پایش و اندازه‌گیری میدانی شاخص‌های مورد بررسی در باغات گردو طی دو سال زراعی (97-1396 و 98-1397) در 11 استان کشور انجام گردید و بر اساس آن مقادیر حجم آب کاربردی و بهره‌وری آب آبیاری در باغ‌های منتخب تعیین شد. نتایج پژوهش نشان داد، حجم آب کاربردی باغات گردو در مناطق مورد مطالعه از 3050 تا 14800 مترمکعب در هکتار متغیر و میانگین وزنی آن در سطح کشور حدود 7000 مترمکعب در هکتار بوده است. همچنین حجم آب کاربردی در باغ‌های منتخب در دو روش آبیاری سطحی و قطرهای به‌ترتیب برابر 7675 و 5709 مترمکعب در هکتار به دست آمد. میانگین دو ساله عملکرد گردو در مناطق تولید از 520 تا 3280 کیلوگرم بر هکتار متغیر و میانگین وزنی آن 1235 کیلوگرم بر هکتار بود. بر این اساس شاخص بهره‌وری آب آبیاری از 04/0 تا 71/0 کیلوگرم بر مترمکعب متغیر و میانگین وزنی آن در سطح کشور حدود 20/0 کیلوگرم بر مترمکعب بوده است. نتایج کلی پژوهش حاکی از آن است که در استان‌های مورد بررسی حجم آب کاربردی باغات گردو کمتر از نیاز ناخالص آبی این محصول بوده و به‌نوعی کم‌آبیاری اجباری در باغات گردو صورت گرفته است.
مدیریت شبکه های آبیاری
علیرضا افضلیان؛ سید محسن سجادی؛ محمود شفاعی بجستان؛ جواد احدیان
چکیده
سرریزهای جانبی کاربرد وسیعی در شبکههای ابیاری و زهکشی، سدها و شبکههای آب و فاضلاب دارند. اهداف اصلی پژوهش حاضر بررسی تاثیرارتفاع سرریز کلیدپیانویی جانبی ذوزنقه‌ای بر ضریب دبی آن و بررسی پروفیل‌های سطح آب در انتهای بالادست، پایین‌دست و در محدوده‌ی جانمایی سرریز است. بدین منظور 4 سرریز کلیدپیانویی ذوزنقه‌ای با ارتفاع 10، 15، 20 ...
بیشتر
سرریزهای جانبی کاربرد وسیعی در شبکههای ابیاری و زهکشی، سدها و شبکههای آب و فاضلاب دارند. اهداف اصلی پژوهش حاضر بررسی تاثیرارتفاع سرریز کلیدپیانویی جانبی ذوزنقه‌ای بر ضریب دبی آن و بررسی پروفیل‌های سطح آب در انتهای بالادست، پایین‌دست و در محدوده‌ی جانمایی سرریز است. بدین منظور 4 سرریز کلیدپیانویی ذوزنقه‌ای با ارتفاع 10، 15، 20 و 25 سانتیمتر، یک سرریز ذوزنقه‌ای با ارتفاع 20 سانتیمتر و یک سرریز لبه تیز مستطیلی(مدل شاهد)، تحت اعداد فرود زیربحرانی در محدوده‌ی 0.10 تا 0.74 آزمایش شدند. نتایج نشان می‌دهد استفاده از فرضیه دیمارچی برای برآورد ضریب دبی سرریزهای کلیدپیانویی ذوزنقه‌ای باید با احتیاط انجام شود. همچنین ظرفیت تخلیهی سرریزهای کلیدپیانویی با افزایش ارتفاع به دلیل یکنواختتر شدن سطح آب، کاهش تداخل تیغه‌های و کاهش ورتکس در دهانههای کلیدهای ورودی، افزایش می‌یابد. در مدل کلیدپیانویی با ارتفاع 25، 20، 15 و ذوزنقه‌ای ساده ظرفیت تخلیهی جریان به ترتیب 2.60، 1.92، 1.59 و 1.38 برابر بیشتر از مدل شاهد است. در پژوهش حاضر عمق آب در انتهای بالادست و نزدیک تاج سرریز کاهش می یابد. این کاهش عمق به دلیل افزایش شتاب طولی جریان و متاثّر شدن از مکش جریان توسط سرریز در این محدوده است.
سامانه های نوین آبیاری
مهدی یونسی؛ افشین یوسف گمرکچی
چکیده
از کاربردهای مهم سنجش از دور در فعالیت های کشاورزی میتوان به برآورد سطح زیرکشت گیاهان زراعی، تهیۀ نقشۀ کشت، تعیین عوامل مؤثر بر عملکرد محصول و برآورد آن اشاره کرد. در این راستا، مدل هایی که برای برآورد عملکرد محصول ارائه شده اند عموماً مبتنی هستند بر محاسبۀ شاخص های پوشش گیاهی که با استفاده از این شاخصها و با الگوریتمی ...
بیشتر
از کاربردهای مهم سنجش از دور در فعالیت های کشاورزی میتوان به برآورد سطح زیرکشت گیاهان زراعی، تهیۀ نقشۀ کشت، تعیین عوامل مؤثر بر عملکرد محصول و برآورد آن اشاره کرد. در این راستا، مدل هایی که برای برآورد عملکرد محصول ارائه شده اند عموماً مبتنی هستند بر محاسبۀ شاخص های پوشش گیاهی که با استفاده از این شاخصها و با الگوریتمی مشخص میزان محصول برآورد می شود. در این پژوهش، عملکرد محصول کلزا با استفاده از قابلیت‌های سنجش از دور ماهواره لندست8 (سنجنده OLI و TIRS) و سامانه گوگل ارث انجین در اراضی تحت کشت شبکۀ آبیاری دشت قزوین در فصل زراعی 1399-1398 بررسی گردید. داده های میدانی از 12 مزرعۀ تحت کشت کلزا ثبت و اندازه گیری شد. در این زمینه، پس از تصحیح تصویرهای ماهواره لندست8 مربوط به دورۀ رشد، اطلاعات باندهای طیفی آن استخراج و بر اساس مدل باستیانسن عملکرد محصول برآورد گردید. نتایج تحلیل ضریب همبستگی پیرسون نشان داد عملکرد محصول همبستگی معنیداری با شاخص سطح برگ در دو مرحلۀ توسعهای و میانی رشد کلزا دارد که بالاترین میزان همبستگی مرتبط با مرحلۀ میانی رشد محصول با ضریب همبستگی 0/847 بوده است. به سخنی دیگر، طولانیترین زمان ممکن پیش از برداشت که امکان برآورد دقیقتر عملکرد محصول کلزا با استفاده از قابلیت های سنجش از دور وجود داشته، مرتبط با دوره آغاز گلدهی محصول بوده است. نتایج نشان داد مدل باستیانسن در محدودۀ مورد بررسی، قابلیت برآورد عملکرد محصول کلزا با ضریب تبیین 0/91 و RMSE برابر با 444/06 کیلوگرم بر هکتار را دارد. در رویکردی کلی، نتایج پژوهش نشان داد مدل های مبتنی بر قابلیت های سنجش از دور امکان برآورد عملکرد محصول را با دقت مناسب دارند.
مهندسی رودخانه
محمدحسن نادری؛ مرضیه باقری خانقاهی؛ میثم سالاری جزی
چکیده
در مدیریت و برنامه‌ریزی منابع آب و مدیریت اکوسیستمی رودخانه‌های تنظیم شده، ضرورت دارد تأثیر جنبه‌های مختلف رژیم طبیعی جریان رودخانه در تعیین نیاز جریان مطلوب اکولوژیکی در چارچوب پروژه‌های سد و نیروگاه برق‌آبی، در نظر گرفته شود. تعیین جریان زیست‌محیطی یکی از روش‌های مؤثر است که می‌تواند پتانسیل مناسبی برای کاهش تأثیرات منفی ...
بیشتر
در مدیریت و برنامه‌ریزی منابع آب و مدیریت اکوسیستمی رودخانه‌های تنظیم شده، ضرورت دارد تأثیر جنبه‌های مختلف رژیم طبیعی جریان رودخانه در تعیین نیاز جریان مطلوب اکولوژیکی در چارچوب پروژه‌های سد و نیروگاه برق‌آبی، در نظر گرفته شود. تعیین جریان زیست‌محیطی یکی از روش‌های مؤثر است که می‌تواند پتانسیل مناسبی برای کاهش تأثیرات منفی تنظیم رودخانه و محافظت زیستگاه ایجاد کند. در این مطالعه، از سه روش مبتنی بر هیدرولوژی، روش تنانت، کمبود جریان اکولوژیکی و روش تغییرپذیری شاخص‌های هیدرولوژیکی برای ارزیابی جریان زیست‌محیطی و از مدل اکوهیدرولیکی PHABSIM برای بهدست آوردن مطلوبیت زیستگاه و رژیم جریان اکولوژیکی در پایین‌دست سد لتیان استفاده شد. بر اساس نتایج بهدست آمده، جریان زیست‌محیطی با ترکیب روش‌های هیدرولوژیکی و شبیه‌سازی زیستگاه در محدودۀ 18/55-2/5 مترمکعب بر ثانیه به‌عنوان میزان جریان رهاسازی موردنیاز، که باعث پایداری گونه‌های ماهی و زیستگاه رودخانه جاجرود می‌شوند، محاسبه شدند. ماه‌های کم‌جریان (تیر تا آبان) در مقایسه با ماه‌های پرآبی جریان (اسفند تا خرداد)، نیاز خواهد بود نسبت بیشتری از متوسط جریان ماهانه نسبت به میانگین جریان سالانه (در محدوده 36-13 درصد) به‌عنوان حداقل جریان مورد نیاز زیست‌محیطی در نظر گرفته شود. سرانجام این نتیجه بهدست آمد که دبی رودخانۀ جاجرود کمتر از نیاز آبی اکولوژیکی است که نشان می‌دهد میزان دبی آب مناسب را برای گونه‌های آبزی فراهم نمی‌کند. از سوی دیگر، مقدار کلی تغییرات رژیم هیدرولوژیکی رودخانۀ جاجرود 64 درصد محاسبه و مقدار متوسط جریان ماهانه و جریان حداکثر به ترتیب 73 و 82 درصد، در مقایسه با قبل از احداث سد لتیان، کاهش یافته است. این مطالعه چارچوبی مفید برای رهاسازی جریان مطلوب از مخزن سد با درنظرگرفتن تجزیه و تحلیل شرایط طبیعی هیدرولوژیکی و اکولوژیکی زیستگاه‌های آبی به منظور احیا و مدیریت اکوسیستم رودخانه ارائه می‌دهد.
)
